DUVARA ASILAN HALILAR

Günümüzde 1950-1960’lardan kalma duvar halılarını antikacılarda görüyoruz. Yaşı müsait olanlar, o halıların duvarları süslediği evlerde yaşadılar. Geçmişte gündelik hayatın parçası olan duvar halıları bugün koleksiyonluk obje.

İnsanlar neden duvarlarına halı asmışlar. Bunun birçok nedeni var. Burada bazılarını sayacağız zira bu yazının asıl konusu halıların koleksiyonunu yapan Zeynel Yıldırım.

Halılar ilk olarak nerede kullanılmaya başlamış?  Türk ve Moğol çadırlarının halılar ile kaplı olduğunu hatırlatarak başlamak istiyorum. Ortadoğu ülkeleri ve İran’da yaygın olarak kullanılan halılar, Rusya coğrafyasında, sonrada Avrupa’da kullanılmaya başlamış.

Dekorasyon ve estetik görünümün dışında bakın bu duvar halıları başka ne işe yarıyordu? Kullanılan ülkelere göre değişen sebepleri vardı. Perslerin kaliteli, estetik, karmaşık desenli üretimlerinden sonra halı pahalı bir hediye olmuş. Avrupalılar 16. yüzyıldan itibaren Perslerden halıları almaya başlamışlar. Avrupa’da halı yüksek statü sembolü olmuş. 17. yüzyılda Rus Çarları duvarları halılarla kaplamış. Soylulara özenen zengin Rus köylüleri odalarının duvarlarına halı asmaya başlamışlar. Bir süre sonra bu gelenek taşraya yayılmış.

İlk başlarda dekor ve statü göstergesi olan halılar bakın daha sonra hangi ihtiyaçlar içim kullanılmış? Sovyet Rus Dönemi, 1960’lı yıllarda köylerden kentlere hızlı bir göç başlamasıyla artan konut ihtiyacı kalitesiz prefabrik evlerle giderildi. Duvarları oldukça ince olan evlerde halılar ısı ve ses yalıtımı görevi gördü. Manzaralı, çiçekli hayvanlı yün ve kadife halılar evlerde yaygın olarak kullanılıyordu. Kafkas ve Türk coğrafyasında aile resminin bulunduğu halılar dokundu. Resimli halılar dokunarak hediye edildi. Bu halılar duvara asıldığında ailenin sanata olan ilgisinin bir göstergesi oluyordu.

Halılar aynı zamanda bir birikim aracı, çocuklarına bırakacakları miras ve çeyizdi. Aileler ihtiyaç duyduklarında halıyı kolayca satabiliyorlardı. Halılar duvardaki kusurları kapatmaya yarayan bir kamuflaj malzemesi olaraktan kullanılmış. Bazen kapı ya da dolap kapağı olarak kullanılmış.

Zeynel Bey yaklaşık on yıldır duvar halısı koleksiyonu yapıyor. Çocukken babaannesinin evinin duvarında asılı olan Kâbeli halı onu çok etkilemiş. Cılız gaz lambası ışığında o halıya bakarak uykuya daldığı günleri halen hatırlıyor. İlk halısını bir antika mezadında almış. Zeynel Bey “Çocukluğumun Kâbeli halısını görünce dayanamayıp aldım” diyor. Böylece Zeynel Bey’in duvar halısı koleksiyonu macerası başlamış. Önceleri sadece Kabeli ve Mescidi Nebevili halıları toplamış. Sonra Geyikli halılar ilgisini çekmiş. Daha sonra hayvanlı derken her türlü duvar halısını almaya başlamış. Bugün elinde iki yüz adetten fazla halı bulunun Zeynel Bey “Yıllar içerisinde çok fazla çeşit halı olduğunu gördüm. Hz. İsa figürlü halılardan, şehir manzaralı halılar, hayvanlı halılardan, desenli halılara kadar birçok halı var” diyor ve ekliyor “Çeşitli boy ve ebatta olan bu halılar aynı zamanda farklı dokuma türünde. Kadife olan var, ipek olan var, kumaş baskı olan var.” diyor.

Rus Çin, İtalyan, İran gibi ülkelerin ürettiği halılar, tüm dünyaya yayılmış. Mesela Kâbeli halıları Çin üretmiş. Vietnam’ın ürettiği halılar kamyon kabinlerinde kullanılmış. Kamyon boy denilen halılar şoför ile yanındaki kişinin tam ortasına gelecek şekilde arkaya asılıyormuş.

Maddi olarak çok değerli olmadıklarını belirten Zeynel Bey “Yıllarca çok hesaplı olarak aldığım halılar, günümüzde azda olsa değer kazandı. Özellikle geyikli aslanlı halılar, dekorasyon amaçlı talep görüyor.” diyor.

Günümüzde ‘Çalgıcı Güzeli’, ‘Çalgı Çengi’ ‘Kahveci Güzeli’ ‘Saraydan Kız Kaçırma’ gibi adlarla anılan halılar var. Zeynel Bey bunlardan farklı olarak elinde ‘Venedik’te Gece’, ‘Korsanlar’ gibi farklı halıların olduğunu belirtiyor.

Halıların çivi ile duvara asılmasından dolayı köşelerinin yırtıldığını belirten Zeynel Bey “yıpranmamış halı bulmak zor. Kullanılmış halılar yıkandığı için parlaklığını yitiriyor. Renkleri soluyor. Köşeleri yırtılmış oluyor. Güzelim halılar mahvoluyor.” diyor.

Yüzyıllardır kullanılan halılar bazı ülkelerde hayatın bir parçası olarak kullanılmaya devam ediyor. Ülkemizde daha çok dekorluk ve koleksiyonluk olarak alınıp satılıyor. Sonuçta bir şekilde halen hayatımızdalar.

Koleksiyonunu bizimle paylaştığı için Zeynel Yıldırım’a teşekkürlerimizle…