Bakırın Ahretliği: Kalay

Zaman, suyun içinde kalan sabun misali hızla eriyor. Daha çok değil, dediğimiz vakit bile bir bakıyoruz ömür kadar olmuş, diyoruz. Zamana yetişemediğimiz bu yüzdende sürekli koşuşturduğumuz günlerde yolun kenarında bakırları kalaylayan Necip Usta ile karşılaşınca zamanın, hızla akıp gittiğini gider kende pek çok değerin yanında zanaatları da götürdüğünü hatırlattı bize.

Şimdikiler bilmez ama önceden annelerimiz ninelerimiz mutfaklarında bakır tencere veya kap kaşık kullanırlardı. Hatta rahmetli ninemin bakır tencereleri vardı ve bakırı çok severdi. Onda pişen yemeğin lezzetinden ve sağlığından bahsederdi. “Bakır tencerede pişen aş ağır pişer ve lezzetli olur.” derdi.

Gündelik yaşamda bakır her zaman hayatımızın içindeydi. Bakır ve kalay ayrılmaz ikiliydiler, ta ki plastik çelik ve teflon hayatımıza girene kadar.  

Kültürümüzün bir parçası olan kalaycılık da kaybolmaya yüz tutmuş sanatlarımızdan biri maalesef. Her şehirde kalaycılar sokağı bulunurken şimdi bir iki tane kalaycı dükkânı görünce seviniyorum.

Kalay, sürekli kullanım ve ısıtma nedeniyle ortaya çıkan bakır korozyonu ya da bakırın saklanan yiyeceklerle etkileşime geçmesi sonucunda meydana gelebilecek zehirlenmelere karşı, açığa çıkacak bakır oksiti ve bakır sülfatı gibi bakır tuzlarını bloke ederek korunma sağlayan maden. Bu nedenle de bakır araç ve gereçlerin korunması için, onların belirli aralıklarla kalaylanması gerekiyor.  Bu yüzden nerede bakırcılık gelişmişse, aynı zamanda orada kalaycılık da gelişiyor.

Bakır araç ve gereçlerin korunması için, onların belirli aralıklarla kalaylanması gerekir. O nedenle kalay işi, bakırdan yapılmış bir gerecin yüzeyine, “ak kurşun” olarak adlandırılan, parlak kül rengindeki gümüşe benzeyen bir maden olan kalayın eritilerek dökülmesi biçiminde uygulanan bir tür kaplamacılık. Kalaycı ustaları, kalaylayacakları kabı kalaycı dükkânının bir köşesinde yer alan ocaktaki ateşin üstüne bir maşayla tutarak ısıtırlar. Sonra usta bir başka kapta hazır tutulan kalay tozu ısıtılan kabın içine serper ve elindeki bir bezle kabın çeperine sıvarlar.

1950’lere, hatta 1960’lara kadar her kent ve kasabanın hemen hemen her semtinde, pazar yerlerine yakın sokaklarda bir kalaycı dükkânı bulunuyordu. Kalaycı dükkânları genellikle bakırcıların yanı başında ya da bakırcı dükkânının içinde ayrı bir bölümde yer alırdı 1950’li yıllarda ve 1960’ların başında bu dükkânların çoğu kapandı. Bunun yerine gezici kalaycılar bu mesleği sürdürdüler. Kalay ustası Necip Ergun da gezici kalaycıların son temsilcilerinden.

Necip Usta 56 yaşında; dededen babaya, babadan oğula kalaycı. Çocukluğunda çırak olarak babasının yanında başlamış. Son yirmi yıldır işler giderek azalınca "İş bize gelmiyorsa biz işe gideriz." diyerek dükkânının dışında şehirlerde iş aramaya başlamış.

Konya’ya gelmesine ise Yakup Günter sebep olmuş. Lokanta işletmecisi Yakup Bey, Necip Usta’nın işlerini görmüş beğenmiş. “Konya’ya gel, benim lokantamın işlerini yap, ayrıca sana diğer lokantalardan da iş ayarlarım.” diyerek yolu açıyor. Öyle de olmuş.

Konya’ya gelen Necip Usta’nın işini Konya’nın önde gelen bütün lokantaları beğeniyor. Ogün bugündür tam 18 yıldır Konya’ya geliyor, hem daimi müşterilerinin hem de restoranların işini yapıyor. Üstelik mahalle mahalle dolaşıp, evlerde kalaylanacak kap kacakları kalaylıyor. Konya’ya her gelişinde geçici bir ev tutuyor üç ay kalıyor. Gittiği mahalleye ulaşınca kızı evleri dolaşıyor oğulları da restoranları. Onların ki tam bir aile işi. Zaten bu şekilde çalışmazlarsa meslekleri tamamen kaybolacak.

İşini çok severek yapıyor Necip Usta. Dile kolay, bir ömür kalaycılık yapmış. “Hey gidi eski günler!..” diyor ama yine umutla “Bin şükür...”diyor, “...ekmeğimi yine kalaycılıktan çıkarıyorum.” Onun bu çalışkan ve mesleğine tutkun hâli beni de gelecek için umutlandırmıyor değil. Ama eminim bakır yine hayatımıza girecek. Organik yaşam tarzı sayesinde.

Evlerinizde atadan yadigâr bakır kaplarınız varsa lütfen atmayın veya satmayın; kalaylatın, kullanın. En azından geçmişe hürmetimiz devam eder.